भारतातील कर प्रणाली करदात्यांना भांडवली तोटा (capital loss) भांडवली नफ्यावर (capital gain) समायोजित करण्याची संधी देते. यामुळे कर देयता (tax liability) कमी करता येते. हा अभ्यास भांडवली तोटा आणि त्याचा उपयोग कसा करता येतो यावर प्रकाश टाकतो.
भांडवली नफा आणि तोटा समजून घेऊया
1. अल्पकालीन (Short-Term) आणि दीर्घकालीन (Long-Term) नफा व तोटा
- जर तुम्ही 12 महिन्यांपेक्षा कमी कालावधीसाठी समभाग (equity shares) ठेवले असतील, तर ते अल्पकालीन भांडवली मालमत्ता (Short-Term Capital Asset) मानले जातात.
- जर तुम्ही 12 महिन्यांपेक्षा जास्त कालावधीसाठी समभाग ठेवले असतील, तर ते दीर्घकालीन भांडवली मालमत्ता (Long-Term Capital Asset) म्हणून गणले जातात.
2. कर आकारणी (Taxation) – FY 2024-25 नुसार
अल्पकालीन भांडवली नफा (STCG):
- 12 महिन्यांपेक्षा कमी ठेवलेल्या समभागांवरील नफा 20% दराने करपात्र आहे.
- अल्पकालीन भांडवली तोटा (STCL) अल्पकालीन व दीर्घकालीन भांडवली नफ्यावर समायोजित केला जाऊ शकतो.
दीर्घकालीन भांडवली नफा (LTCG):
- वार्षिक ₹1.25 लाखांपर्यंतचा नफा करमुक्त आहे (पूर्वी ₹1 लाख होता).
- त्यापेक्षा अधिक LTCG वर 12.5% कर आकारला जातो.
- दीर्घकालीन भांडवली तोटा (LTCL) फक्त दीर्घकालीन भांडवली नफ्यावरच समायोजित केला जाऊ शकतो.
भांडवली तोटा (Capital Loss) समायोजनाचे नियम
1. सेट-ऑफ (Set-Off) नियम
- अल्पकालीन भांडवली तोटा (STCL):
- तो अल्पकालीन (STCG) आणि दीर्घकालीन (LTCG) दोन्ही नफ्यावर समायोजित करता येतो.
- दीर्घकालीन भांडवली तोटा (LTCL):
- तो फक्त दीर्घकालीन भांडवली नफ्यावरच समायोजित करता येतो.
2. व्यवहारिक उदाहरण (Practical Example)
समजा, तुमच्या गुंतवणुकीचे परिणाम खालीलप्रमाणे आहेत:
- Infosys समभाग विकून ₹5,00,000 अल्पकालीन भांडवली नफा (STCG) झाला.
- Titagarh Wagons विकून ₹5,00,000 अल्पकालीन भांडवली तोटा (STCL) झाला.
कर परिणाम:
- ₹5,00,000 चा तोटा पूर्णपणे ₹5,00,000 च्या नफ्यावर समायोजित केला जाईल.
- त्यामुळे करपात्र भांडवली नफा ₹0 होईल आणि तुम्हाला STCG कर भरावा लागणार नाही.
भांडवली तोटा पुढे नेण्याचे (Carry-Forward) नियम
1. किती वर्षे पुढे नेता येतो?
- भांडवली तोटा पुढील 8 लेखापरीक्षण वर्षांसाठी पुढे नेता येतो.
- जर तुम्ही तोटा वजाबाकी करू शकला नाही, तर तो पुढील वर्षीच्या भांडवली नफ्यावर लागू करता येतो.
2. महत्त्वाचे अटी:
- तुम्ही ITR वेळेवर दाखल केल्यासच (Section 139(1)) तोटा पुढे नेता येतो.
- उशिरा ITR भरल्यास तोटा पुढे नेता येत नाही.
प्रत्यक्ष उदाहरण:
- ₹3,00,000 LTCG झाला आणि मागील वर्षातील ₹2,00,000 LTCL आहे.
- ₹1,25,000 पर्यंत LTCG करमुक्त आहे.
- उरलेला ₹1,75,000 नफा ₹2,00,000 LTCL मधून वजा करता येईल.
- परिणामी, करपात्र LTCG ₹0 होईल आणि उरलेला ₹25,000 LTCL पुढील वर्षांसाठी पुढे नेता येईल.
टॅक्स वाचवण्यासाठी धोरणे (Tax Saving Strategies)
1. "Tax-Loss Harvesting" म्हणजे काय?
जर तुमच्याकडे काही शेअर्समध्ये तोटा असेल, तर तो विकून तुम्ही नफा वजा करून करबचत करू शकता.
2. कर बचतीसाठी महत्त्वाचे मुद्दे:
✅ STCL प्रथम STCG वर सेट-ऑफ करा, जेणेकरून LTCG साठी LTCL शिल्लक राहील.
✅ खराब परफॉर्म करणारे शेअर्स विकून नफा कमी करा.
✅ आर्थिक वर्ष संपण्याच्या आधी व्यवहार नियोजन करा.
✅ दीर्घकालीन तोटा (LTCL) नीट वापरा, कारण तो फक्त LTCG वरच वजा करता येतो.
✅ वेळेत ITR भरणे महत्त्वाचे आहे, अन्यथा तोटा पुढे नेता येणार नाही.
निष्कर्ष
✔ Infosys वरील ₹5,00,000 STCG तुम्ही Titagarh Wagons वरील ₹5,00,000 STCL विरुद्ध पूर्णपणे सेट-ऑफ करू शकता, त्यामुळे तुम्हाला कोणताही कर भरावा लागणार नाही.
✔ भांडवली तोटा पुढील 8 वर्षांसाठी पुढे नेता येतो, पण ITR वेळेवर दाखल करणे अत्यावश्यक आहे.
✔ STCL आणि LTCL योग्य प्रकारे वापरल्यास मोठ्या प्रमाणात कर बचत करता येते.
शिफारसी:
➡ सर्व गुंतवणुकींचा नफा आणि तोटा नीट रेकॉर्ड ठेवा.
➡ कर नियोजनासाठी व्यावसायिक सल्लागारांचा सल्ला घ्या.
➡ भांडवली तोटा वापरण्यासाठी आर्थिक वर्षाच्या शेवटी व्यवहार नियोजन करा.
